Żywienie medyczne elementem leczenia wspierającego w onkologii

Na wynik terapii onkologicznej, poza głównymi metodami leczenia, bardzo istotny wpływ ma także tzw. leczenie wspomagające, którego zastosowanie opiera się m.in. na prowadzeniu wsparcia żywieniowego chorych. Żywienie medyczne stosuje się w celu poprawy lub utrzymania stanu odżywienia, co może przyczynić się do poprawy tolerancji i efektów leczenia, jakości życia oraz zwiększyć szanse na powrót do zdrowia pacjenta. O potrzebie wdrażania leczenia wspierającego w chorobach nowotworowych dyskutowano podczas tegorocznego VIII Forum Pacjentów Onkologicznych.

W nowoczesnej terapii onkologicznej coraz częściej zwraca się uwagę na rolę, jaką w zapewnieniu powodzenia procesu terapeutycznego odgrywa leczenie wspomagające. Wprowadzenie elementów rehabilitacji, wsparcia psychologicznego i żywieniowego, z jednocześnie prowadzoną terapią podstawową, obejmującą zabiegi chirurgiczne, leczenie farmakologiczne i radioterapię, umożliwia zapewnienie w pełni holistycznego podejścia do opieki nad pacjentem onkologicznym.

Głównym celem leczenia wspomagającego, poprzez profilaktykę lub terapię niekorzystnych objawów związanych zarówno z obecnością samej choroby, jak i działań niepożądanych leczenia przeciwnowotworowego, jest poprawa jakości życia chorych onkologicznie. W aspekcie żywienia,  w czasie choroby nowotworowej wzrasta tempo przemiany materii oraz zapotrzebowanie organizmu na energię i białko, którego pokrycie jedynie przez tradycyjną dietę jest często niemożliwe. Nierzadko pojawiają się też efekty uboczne wiodącego leczenia, np. chemioterapii, utrudniające przyjmowanie posiłków, takie jak np. zaburzenia smaku, których doświadcza nawet do 70% pacjentów onkologicznych[1]. Zdarza się również, że przyjmowanie posiłków jest dodatkowo utrudnione z powodu podrażnienia błony śluzowej jamy ustnej i przewodu pokarmowego, nudności  lub występujących trudności z przełykaniem. Często dochodzi więc do poważnych zaburzeń stanu odżywienia, a w konsekwencji do niedożywienia.

Lepiej zapobiegać niż leczyć - im wcześniej rozpoznamy u chorego ryzyko lub cechy niedożywienia, tym łatwiej temu zapobiec. W efekcie przełoży się to na mniej działań niepożądanych związanych z leczeniem. W trakcie terapii, zwłaszcza kiedy występują efekty uboczne powodujące niechęć do jedzenia, zalecane jest stosowanie medycznych preparatów odżywczych. Wprowadzone odpowiednio wcześnie – mogą nie tylko poprawić samopoczucie pacjenta, ale podnieść jakość jego życia i dodawać sił do walki z chorobą – tłumaczyła dr Manuela Las-Jankowska, onkolog kliniczny z Centrum Onkologii im. prof. Franciszka Łukaszczyka w Bydgoszczy, podczas panelu „Leczenie wspomagające – żywienie, wsparcie psychologiczne, rehabilitacja” na VIII Forum Pacjentów Onkologicznych.

Odpowiedź na indywidualne potrzeby pacjentów

Wybór rodzaju wsparcia żywieniowego  i konkretnego preparatu odżywczego zależy od rodzaju nowotworu, terapii, i m.in. tego, czy zaszły zmiany w odczuwaniu smaków i zapachów u pacjenta. Wielu chorych przyznaje, że już następnego dnia po rozpoczęciu chemio- czy radioterapii zaczęło  doświadczać zmiany w odczuwaniu smaków, a jedzenie przestało sprawiać im przyjemność i stało się wyzwaniem. W przypadku suchości w jamie ustnej można sięgnąć po produkty pobudzające wydzielanie śliny i nawilżające śluzówkę. Dla pacjentów z zaburzonymi progami  odczuwania smaków i zapachów istotne będzie dostosowanie intensywności produktów, np. tych o neutralnym smaku i zapachu przy nadwrażliwości, a bardziej intensywnych np. z dodatkiem aromatów mentolu, imbiru, pieprzu czy chili, pobudzających nerw trójdzielny, gdy te doznania są znacznie obniżone.

Żywienie medyczne wspiera odpowiednią podaż wszystkich potrzebnych składników odżywczych, takich jak białko, węglowodany, tłuszcze, pierwiastki śladowe i witaminy – tłumaczy dr Manuela Las-Jankowska. – W chorobie nowotworowej ryzyko niedożywienia występuje praktycznie przez cały okres terapii, dlatego przez ten czas również wsparcie żywieniowe powinno być utrzymywane według potrzeb pacjenta. W doustnym żywieniu medycznym najczęściej zaleca się stosowanie dwóch porcji preparatów odżywczych dziennie przez 14 dni i dłużej jako uzupełnienie diety. Te dwa tygodnie to bowiem minimalny okres, który pozwoli, by odczuć faktyczną poprawę stanu odżywienia.

Rodzaj żywienia medycznego dobierany jest indywidualnie i powinien być dopasowany do możliwości oraz potrzeb pacjenta - najkorzystniej przy pomocy wykwalifikowanego dietetyka. Zawsze preferowanym sposobem wsparcia terapii onkologicznej jest żywienie doustne. Kiedy nie jest to możliwe zaleca się podaż poprzez zgłębniki lub gastrostomię/jejunostomię odżywczą. W określonych przypadkach stosuje się żywienie pozajelitowe.

Wsparcie żywieniowe jest aktualnie integralną częścią terapii przeciwnowotworowej.

^{[1] Spotten et al. Subjective and objective taste and smell changes in cancer. Annals of Oncology 28: 969–984, 2017}