Zalecenia ESPEN 2021: żywienie odgrywa kluczową rolę w opiece onkologicznej

Opracowane na podstawie dowodów naukowych i opinii multidyscyplinarnych ekspertów, aktualne zalecenia Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (ESPEN) jednoznacznie stwierdzają, że żywienie odgrywa kluczową rolę w opiece onkologicznej i powinno być integralnym elementem wspierającym leczenie, od diagnozy po rekonwalescencję. W onkologii często skupiamy się na nowoczesnym, drogim leczeniu, a zapominamy o tak prostych metodach jak wsparcie żywieniowe pacjenta – komentowała podczas konferencji “Onkologia - podsumowanie roku 2021” dr n. med. Aleksandra Kapała, onkolog kliniczny i specjalistka w dziedzinie żywienia klinicznego. Podczas swojego wystąpienia ekspertka na podstawie aktualnych wytycznych omówiła wpływ żywienia medycznego na wyniki leczenia i długość życia pacjentów onkologicznych.

Integralny element wsparcia terapii

Około miliona Polaków żyje obecnie z chorobą nowotworową^[1]. Pacjenci onkologiczni mają zwiększone zapotrzebowanie na energię i białko, którego pokrycie jedynie tradycyjną dietą może być utrudnione z uwagi na  występujące u nich dolegliwości związane z chorobą czy stosowanym leczeniem. W wyniku chemioterapii może dojść np. do zaburzeń odczuwania smaku, czego doświadcza nawet do 70% pacjentów^[2]. Zdarza się też, że przyjmowanie posiłków jest dodatkowo utrudnione z powodu odczynu zapalnego błony śluzowej jamy ustnej i przewodu pokarmowego, nudności, jadłowstrętu, biegunek lub występujących trudności
z przełykaniem.

Nierzadko dochodzi więc do poważnych zaburzeń stanu odżywienia, a w konsekwencji do niedożywienia. Objawy niedożywienia lub wyniszczenia występują u 30-85 proc. chorych na nowotwory^[3]. To z kolei może zwiększać ryzyko gorszej tolerancji stosowanej terapii, zwiększać częstość powikłań infekcyjnych i chirurgicznych, a w konsekwencji skracać długość życia. Niedożywienie negatywnie wpływa na samopoczucie i stan sprawności pacjenta. Jednak jak zwracają uwagę eksperci w najnowszych zaleceniach, niedożywienie pacjentów onkologicznych jest nadal w dużej mierze nierozpoznane, niedoceniane i niedostatecznie leczone w praktyce klinicznej.

– Edukowanie na temat żywienia medycznego oraz nielimitowany dostęp do diagnostyki, konsultacji, a następnie opieki żywieniowej, mogłyby się przyczynić do poprawy lub utrzymania prawidłowego stanu odżywienia pacjenta, a w rezultacie do lepszej odpowiedzi organizmu na farmakoterapię, skrócenia czasu leczenia oraz poprawy jakości życia. Wsparcie żywieniowe poprawia wyniki leczenia onkologicznego, a przede wszystkim wydłuża życie chorych, co udowodniono w dużych badaniach klinicznych oraz uwzględniono w najnowszych zaleceniach ESPEN. Opieka żywieniowa powinna być integralnym elementem terapii. – tłumaczy dr Aleksandra Kapała, ekspertka z Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie - Państwowego Instytutu Badawczego.

Im wcześniej tym lepiej

Opublikowane w 2021 roku wytyczne zostały opracowane w celu przełożenia aktualnych najlepszych dowodów naukowych i opinii ekspertów na zalecenia dla wielodyscyplinarnych zespołów odpowiedzialnych za identyfikację, zapobieganie i leczenie odwracalnych elementów niedożywienia u dorosłych pacjentów z chorobą nowotworową. Zalecenia te potwierdzają, że interwencja żywieniowa powinna być rozpoczęta jak najwcześniej i obejmować wszystkie etapy leczenia – od momentu rozpoznania nowotworu, w ramach ścieżki diagnostycznej – i powinna być prowadzona równolegle do leczenia przeciwnowotworowego.

Jak czytamy w wytycznych ESPEN 2021, „[…] wsparcie żywieniowe należy rozpocząć, gdy pacjenci nie są jeszcze poważnie niedożywieni. Pierwszą jego formą powinno być poradnictwo dietetyczne, aby pomóc w opanowaniu objawów i zachęcić do przyjmowania pokarmów bogatych w białko i energię. Jeżeli pacjent nie jest w stanie dostarczyć wystarczającej ilości składników odżywczych wraz ze spożywanymi posiłkami, wskazane jest zastosowanie żywienia medycznego”.

Eksperci zalecają również, aby u pacjentów z niedożywieniem lub zagrożonych niedożywieniem nie stosować diet, które ograniczają spożycie energii. Podkreślają, że nie istnieją diety, które  leczą raka lub bezwarunkowo zapobiegają jego nawrotom, a wszelkie typy diet, które nie są oparte na dowodach klinicznych mogą być potencjalnie szkodliwe i prowadzić do niewystarczającego spożycia energii i utraty masy ciała.

Zaangażowanie całego zespołu

Żeby wsparcie żywieniowe było skuteczne, muszą ze sobą współpracować specjaliści różnych dziedzin medycyny. Za żywienie pacjenta odpowiada cały zespół, a sukces zależy od zaangażowania poszczególnych jednostek na wszystkich etapach leczenia. Prawidłowa dieta czy zastosowanie żywienia medycznego – w przypadku niedoborów żywieniowych wynikających z trudności w spożyciu przez pacjenta pokarmów w odpowiedniej ilości i o odpowiedniej jakości – to niezbędne czynniki w każdym z trzech etapów leczenia, tj. w diagnozie, terapii i procesie rekonwalescencji. Niezwykle ważne jest zbudowanie przekonania, że żywienie kliniczne jest ważnym elementem wsparcia terapii. Takie podejście należy utrwalić już na poziomie instytucji, w  której pracuje lekarz. Istotne jest również, aby wszystkie osoby biorące udział w  leczeniu chorego – lekarze, dietetycy, pielęgniarki i inny personel medyczny, a także dyrekcja i sam pacjent i jego rodzina – były przekonane, że opieka żywieniowa jest cenna i przynosi korzyść.

W trakcie wystąpienia dr Kapała podkreśliła, że w Polsce mimo wysokiej rentowności procedur związanych z żywieniem, wciąż wsparcie żywieniowe jest stosowane zbyt rzadko i wdrażane zbyt późno.

- W  Polsce żywienie medyczne u  pacjentów onkologicznych jest niestety rzadkością. W placówkach leczących chorych brakuje wypracowanych procedur dotyczących opieki żywieniowej. Wciąż wydaje się bardzo duże środki na nowoczesne terapie, a  zapomina o  najprostszych metodach leczenia, takich jak zapewnienie choremu właściwego żywienia. Właściwie prowadzone żywienie medyczne poprawia wyniki leczenia onkologicznego i wydłuża życie –  podsumowała specjalistka.

 

^{O konferencji “Onkologia - podsumowanie roku 2021”W tym roku przypada XI edycja konferencji organizowanej przez Health Project Management pod patronatem Polskiej Unii Onkologii. Celem wydarzenia jest przekazywanie jak najbardziej aktualnych i rzetelnych informacji z zakresu onkologii szczególnie do mediów, ale również do osób zajmujących się profesjonalnie medycyną i pacjentów. Więcej informacji nt. konferencji: www.infozdrowie.org. Partnerem tegorocznej edycji jest Fundacja Nutricia.}

^{[1] Nowotwory złośliwe w Polsce w 2017 r., Krajowy Rejestr Nowotworów. http://onkologia.org.pl/wp-content/uploads/Nowotwory_2017.pdf.}

^{[2] Spotten et al. Subjective and objective taste and smell changes in cancer. Annals of Oncology 28: 969–984, 2017}

^{[3] Muscaritoli M, Arends J, Bachmann P, et al. ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin Nutr. 2021;40(5):2898-2913. doi:10.1016/j.clnu.2021.02.005}