Co piąty wypadek przy pracy miał miejsce w rolnictwie. Jakie obowiązki spoczywają na zatrudniających pracowników?

Jak podaje GUS, w 2021 roku zgłoszono ponad 68 tys. osób poszkodowanych podczas pracy, z czego 855 wypadków dotyczyło branży rolniczej. Dane te nie obejmowały jednak gospodarstw indywidualnych, a większość wypadków ma miejsce właśnie w małych domowych gospodarstwach rolniczych. Wg danych KRUS, w 2021 r. zgłoszono aż 12 088 takich zdarzeń, co przekłada się na ponad 18 proc. udział wypadków w rolnictwie indywidualnym w ogólnej liczbie zdarzeń.  

Rolnictwo należy do gałęzi produkcji charakteryzujących się wysoką wypadkowością, co jest spowodowane złożonym środowiskiem pracy. Przez to, że praca rolnika wiąże się z wykonywaniem różnych czynności na różnych stanowiskach pracy, wymaga odmiennych umiejętności. Mowa tutaj o konieczności używania różnych maszyn, narzędzi czy konieczności stykania się ze zwierzętami. Istotny wpływ na intensywność zagrożeń ma zarówno miejsce wykonywania pracy, które często wystawione jest na zmienne warunki pogodowe (pole, obiekty inwentarskie), stopień zmechanizowania i czas pracy, co razem generuje niespotykaną w innych zawodach ilość zagrożeń.

Jak wynika z danych KRUS, aż połowa wypadków wynikała z upadku osób (50,2 proc.). Pochwycenie i uderzenie przez części ruchome urządzeń stanowiło źródło 12,7 proc. zdarzeń, natomiast uderzenie, przygniecenie oraz pogryzienie przez zwierzęta – 11,8 proc. Wśród pozostałych przyczyn wypadków wymieniono upadek przedmiotów (5,4 proc.), zetknięcie z ostrymi narzędziami i przedmiotami (4,4 proc.), uderzenie i przygniecenie przez przedmioty transportowane mechanicznie (2 proc.) oraz przejechanie, uderzenie i pochwycenie przez środek transportu w ruchu (1,4 proc.).

- Niestety struktura wypadkowa pozostaje podobna od wielu lat, a jej przyczyny wciąż pozostają takie same. Najczęściej związane są ze złym stanem nawierzchni podwórzy i ciągów komunikacyjnych, nieodpowiednimi przejściami i dojściami, niewłaściwą obsługą zwierząt i brakiem wiedzy na temat ich zachowania. Duża ilość zdarzeń związanych jest także z niestosowaniem ubrań i butów roboczych oraz środków ochrony indywidualnej, nieprawidłowym sposobem wchodzenia i schodzenia z maszyn rolniczych, niewłaściwym zabezpieczeniem maszyn, urządzeń i narzędzi. Istotną przyczyną jest również niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności, niewłaściwe tempo pracy, pośpiech, nadmierny wysiłek fizyczny, przemęczenie czy po prostu ignorowanie zagrożeń. Wydaje się jednak, że wśród wielu przyczyn, najważniejszą jest mała świadomość wśród rolników, mimo szeregu akcji informacyjnych i edukacyjnych – mówi Joanna Misiun, Specjalista ds. BHP W&W Consulting.

Praca w rolnictwie znacznie różni się od tej w innych sektorach gospodarki, również ze względu na jej sezonowe nasilenie. O ile w poszczególnych porach roku gospodarstwa nie wymagają zatrudnienia dodatkowych osób i wystarczy tylko praca właścicieli, o tyle w innych zatrudnienie zwiększa się nawet do kilkudziesięciu osób. Okresem wzmożonych prac, w którym rolnicy szczególnie narażeni są na ryzyko wypadków jest okres letni podczas żniw, sianokosów i transportu płodów rolnych. Przyczyną najczęściej jest pośpiech, presja zmiany pogody, zły stan techniczny maszyn i angażowanie do tych czynności osób starszych i dzieci. Gospodarstwa rolne muszą więc dostosować warunki pracy do ogólnych norm bezpieczeństwa uwzględniając eliminację zagrożeń związanych z czynnikiem ludzkim, maszynami oraz środowiskiem.

Jakie są obowiązki rolnika zatrudniającego pracowników?

Przede wszystkim nie może on dopuścić do wykonywania obowiązków pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku oraz bez aktualnego szkolenia z zakresu BHP w pracy. Co jednak, gdy rolnik zatrudnia na innej podstawie niż stosunek pracy?

- Przepisy prawa pracy, w tym BHP, co do zasady mają zastosowanie wobec pracowników. Nie oznacza to jednak, że wobec innych pracujących można całkowicie je ignorować, ponieważ zgodnie z art. 304 § 1 k.p., pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (czyli np. na podstawie umów cywilnoprawnych jak i umów agencyjnych). Przepisy nie rozstrzygają jednak, w jaki sposób ten obowiązek ma być zrealizowany. Np. mamy pracę, w której stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Tego pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną - poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie BHP. Wówczas osoba ta ma na podstawie art. 211 k.p. obowiązek odbyć szkolenie i poddać się badaniom lekarskim – dodaje Specjalista ds. BHP W&W Consulting.

Obowiązkiem rolnika jako pracodawcy jest również reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywanie podejmowanych środków do istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników. - Z tym wiąże się również konieczność zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym poprzez odpowiednią organizację pracy, uwzględniającą np. ochronę zdrowia młodocianych. Istotną kwestią jest także zapewnianie wykonywania nakazów, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy oraz zapewnianie wykonania ewentualnych zaleceń inspektora pracy – wskazuje Joanna Misiun.

Podsumowując, pracodawca powinien pamiętać, że bezpiecznej pracy sprzyja właściwa jej organizacja, odpowiedni stan techniczny sprzętu i narzędzi oraz właściwe, fachowe przygotowanie pracowników. Pracodawca powinien również niwelować wszelkie objawy rutyny, ponieważ z pozoru proste czynności wykonywane wbrew zasadom bezpieczeństwa mogą być niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia.