Agresja werbalna, a czasem również fizyczna – jak zapewnić bezpieczne warunki pracy nauczycielom?

Praca nauczycieli w szkole jest bardzo odpowiedzialna i potrzebna, jednak w ostatnich latach daje się wyraźnie zauważyć spadek prestiżu tego zawodu. Pedagodzy są coraz częściej narażeni na przemoc psychiczną, a nawet mobbing nie tylko ze strony władz i rodziców uczniów, ale również samych dzieci. W kontekście zbliżającego się roku szkolnego oraz problemów z dostępnością kadry pedagogicznej, warto przeanalizować wyzwanie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy nauczycielom.

Praca nauczycieli w Polsce niewątpliwie należy do bardzo ciężkich i wyczerpujących. Ich rolą jest nie tylko przekazywanie wiedzy z danego przedmiotu, ale również wsparcie w wychowaniu – co wydaje się obecnie zadaniem szczególnie karkołomnym. Jak w przypadku każdego zawodu – aby pedagodzy mogli wykonywać prawidłowo swoje obowiązki, muszą mieć zapewnione odpowiednie, a przede wszystkim bezpieczne warunki pracy. Niestety kluczowym źródłem zagrożeń wydają się być obecnie sami uczniowie.

Od kilkunastu lat obserwuje się zwiększenie poziomu agresji między uczniami oraz w stosunku do nauczycieli. Przypadki agresji słownej i zniewag potrafią w długotrwałym działaniu prowadzić do obniżonego poczucia wartości, stanów lękowych i depresji. W zakładzie pracy innym niż szkoła, pracownik mógłby w takim przypadku spokojnie rozpocząć działania idące w kierunku doświadczania mobbingu. Jeszcze bardziej niepokojąca jest sytuacja, kiedy to uczniowie dokonują agresji fizycznej na nauczycielach. W konsekwencji może dojść do różnych urazów, których skutki mogą być długofalowe.

- Bardzo ważne jest więc regularne przypominanie uczniom i rodzicom praw i obowiązków nauczyciela oraz konsekwencji wynikających z ich nieprzestrzegania. Chociaż nauczyciele nie są wprost wymienieni w ustawie o funkcjonariuszach publicznych, to zgodnie z innymi zapisami prawa korzystają z tej samej ochrony. W związku z tym przestępstwa wymienione w kodeksie karnym w stosunku do nauczycieli również są ścigane z oskarżenia publicznego. Warto, żeby taki sygnał wybrzmiał jasno do rodziców i uczniów od Ministerstwa Edukacji, przez kuratoria, po władze szkół. Niestety często bywa tak, że nauczyciel broniący się przed atakiem ucznia zostaje postawiony przed postępowaniem dyscyplinarnym przez kuratora. W związku z tym i szybką wymianą informacji, część uczniów może czuć się bezkarna, a rodzice mogą nie być w pełni świadomi ciężaru konsekwencji czynów swoich dzieci. Inna sprawą jest zwiększająca się liczba uczniów ze zdiagnozowanymi różnego rodzaju zaburzeniami. Tutaj konieczna jest systemowa praca całego obszaru oświaty, mająca na celu zwiększenie dostępu w szkołach do nauczycieli wspomagających czy psychologów dziecięcych, którzy mogą wspierać nauczyciela prowadzącego i rodziców w prawidłowym rozwoju dziecka – mówi Andrzej Bączkowski, Ekspert ds. bezpieczeństwa pracy W&W Consulting.

Innym istotnym zagrożeniem dla nauczycieli, szczególnie podczas przerw, jest hałas. Z dostępnych badań wynika, że w tym czasie w ponad 50% szkół poziom hałasu wynosi ponad 80dB, a w kolejnych 30% powyżej 75dB. W przedsiębiorstwie produkcyjnym czy magazynie takie wartości były by już silnym przyczynkiem do zalecenia stosowania ochronników słuchu. Temat hałasu generowanego przez uczniów jest bardzo szeroki. Nie można jednak zapominać o samej infrastrukturze szkolnej - długie puste korytarze czy duże sale z niewielką ilością mebli powodują występowanie pogłosu, co zwiększa uciążliwość hałasu, ale również wymaga podczas prowadzenia zajęć większego wysiłku głosu w klasie.

- Sam hałas, nawet ten na przerwach, ale doświadczany przez nauczyciela kilka razy w ciągu dnia, powoduje zmęczenie, stres i rozdrażnienie, z którym nauczyciel jako dorosły musi sobie poradzić. Jednak dzieci i nastolatkowie nie mają jeszcze wyrobionych mechanizmów obronnych czy regulujących więc przyczynia się on do kolejnych problemów, z jakimi nauczyciele muszą się mierzyć. Bardzo dobrym rozwiązaniem sprawy hałasu w szkołach jest sukcesywne odnawianie infrastruktury szkolnej, stosowanie materiałów wygłuszających, badanie poziomów pogłosu, ale również szkolenia i kampanie z obszaru zagrożeń hałasem, kierowane też do rodziców. Rozwiązania pośrednie, które można wprowadzić od zaraz, to wyznaczenie stref ciszy dla uczniów czy cichych przerw, podczas których wszyscy będą mogli odpocząć – dodaje ekspert W&W Consulting ds. bezpieczeństwa pracy.

Warto pamiętać również, że nauczyciel pracuje przede wszystkim głosem. W związku z tym na szkoleniach dla nauczycieli czy szkoleniach BHP należy przypominać o sposobach dbania o głos. Bardzo dobrym rozwiązaniem są warsztaty uczące jak mówić, żeby maksymalnie oszczędzić narząd mowy.

Kolejnym zagrożeniem są wszelkiego rodzaju czynniki biologiczne, które w takim zagęszczeniu osób w jednym miejscu siłą rzeczy będą występować z większym natężeniem. Należy z uporem maniaka wdrażać kampanie informacyjne dla uczniów, rodziców i nauczycieli o przeciwdziałaniu różnym zakażeniom, o nie przychodzeniu do szkoły chorym (dotyczy to zarówno uczniów jak i nauczycieli), czy o podstawowych zasadach higieny wśród uczniów.

Uczęszczanie do szkoły jest wciąż prawnym obowiązkiem dzieci i młodzieży. Pokolenia od zarania dziejów nie lubiły tego obowiązku, jednak obecnie, w dobie zwiększającej się świadomości praw różnych grup społecznych, można odnieść wrażenie, że w przypadku szkolnictwa niektóre kręgi w sposób opaczny rozumieją ten trend – szkoła ma nauczyć i wychować lub niech w szkole się tym martwią. Pamiętajmy, że również w interesie rodziców jest zapewnienie odpowiednich warunków pracy nauczycielowi, a to wprost proporcjonalnie przełoży się na wyższą jakość i efektywność pracy z uczniami.